Andando col mouse sopra parole
come questa,
dopo un po' si può leggere una nota di spiegazione.
[ Baciccia ]
[ Castello ]
[ Gismondi ]
[ Tramaloni ]
(Giovanni Battista Rapallo, 1848 - 1929)
Le ultime due terzine sono l'epigrafe sulla sua tomba
A-i Promotoî da “Compagna”
Sotoscrîvo mi ascì a geniâle idêa
de sta Lêga che a métte fiànco a fiànco
i çitadìn d’ògni órdine e manêa,
da-o Scìndaco a-o camàllo in pòrtofrànco,
nâti a l’ónbra da stòrica bandêa
segnâ da crôxe róssa in cànpo giànco,
che pòsan, bén intéizo, mostrâ a cêa
e no dàgan de pónti a Nìnco-nànco.
Zenéize, da zenéixi generòu
che giâvan in perùcca co-a radìccia
son stæto in Sàn Giovànni batezòu
e, quæxi no bastàsse, miæ che
dìccia,
li m’àn zenéize viâxo consacròu
inponéndome o nómme de «Bacìccia».
17 Frevâ 923.
Tratto da Baciccia (Giovanni Battista Rapallo), Sonetti,
Genova 1927, p. 159
(Filippo Angelo Castello, vissuto tra il XIX e il XX secolo)
Pe-o vocabolâio zenéize
Dónque a « Compagna » a fa o vocabolâio,
zenéize e italiàn e vicevèrsa,
e a-a tésta a te gh'à mìsso 'n luminâio
che quànde lê a fa e cöse, lê a no schèrsa.
Cöse veu dî saviêmo: breganâio,
fótta,
angæzo,
bêlón,
sæximo e
pèrsa,
bôra,
gnæra,
ravàtto e
tafanâio,
co-a seu pronónçia giùsta e no divèrsa.
Mi bàtto e màn davéi, ma ò 'na gràn poîa,
che ne mi, ne i mæ fìggi, inta seu vìtta,
vediêmo ancón quést'òpera conpîa:
gh'é a Crùsca, vùlgo brénno, ch'a l'é li,
dòppo tànt'anni sénsa fâ 'na schìtta,
a dî che se aspêtæ gh'éi ténpo a moî!
Tratto da Filippo A. Castello, Zena, a Liguria e o sò folclorismo, Genova 1930, p. 276
(Alfredo Gismondi, 1874-1965)
Fèsta da Compagna
in Paxo
Zenéixi e amîxi câi, che v’atrovæ chi drénto
do gràn salón de Pâxo dogâle radunæ
co-o confaón de Sàn Zòrzo, sentî o ringraçiaménto
che voriæ a vòstro nómme pòrze a-e Aotoritæ
ch’àn vosciûo onorâne da sò gradîa prezénsa,
s’ànche metémmo a prêuva magâra a sò paçiensa.
Prìmmo a-o nòstro Prefètto, che, o dìggo pe davéi,
fâse o l’à sapûo sùbito pigiâ coscì a bén voéi,
ch’o perdoniâ a mæ lìngoa se a libertæ a se pìggia
de dî: Con Voî, Ecelénsa, se trovémmo in famìggia!
A-o nòstro brâvo Scìndico, sovegnìndose ancón
quànde l’âtra doménega inte quésto salón
intórno a-o Prescidénte de l’Itàlia risòrta
a lìbera Repùblica cómme a-i sò ténpi Zêna,
con paròlla comòssa, fiduciôza e serêna
o n’à mìsso in memöia o nemîgo ch’o vòrta
scapàndo tórna e spàlle a-o Meu, a-a Lantèrna e a-a Pìlla,
scorîo in fùria da ’n pòpolo ch’o se ciàmma Balìlla!
In gîo a lê, spetàcolo ch’aviêmo sénpre in cheu,
i gloriôzi stendàrdi de çitæ nòstre seu
in ònôre d’Einaudi chi a Zêna radunæ,
ne i nómmi de Mazzini, e de l’Itàlia Moæ.
Pöi da nòstra Provìncia o Prescidénte amîgo
a-o quæ me lîga ’n vìncolo d’atacaménto antîgo
fæto da l’amicìçia che da-a stìmma a procêde
inte ’n’avèrta e sccétta comunànsa de fêde.
Ùrtimo ma no mìnimo, ûzo a-a lìngoa de Spàgna,
nostrâ però de stìrpe, a amîgo da Compagna,
o Cónsole Liberti, che inte quéll’Argentìnn-a
segónda moæ de tànti zenéixi, dôve scìnn-a
a-a Böca s’ûza sénpre parlâ o nòstro dialétto,
o se sénte inte l’ànima zenéize viâxo e sccétto.
Ànsi ve diö ch’o pàrla zenéize, mêgio asæ
de çèrti figinétti snobìsti ànche nostræ
che toscanézan scìnn-a pe poéi fâ ciù bonbæa,
pövei moscìn lecæ tiæ sciù co-a casaræa!
Ma lê o-o manézza in mòddo coscì straordinâio
che a Compagna o l’à fæto sò cónsole onorâio.
Véddo pöi de l’Ezèrcito a da Magistratûa
péssi gròsci, e da génte de stùdio e levatûa:
a tùtti ’n gràçie nòstro sénsa ecetoâ nisciùn
perché me sæ inposcìbile nominâli a un pe un.
Pöi, di zenéixi a-o pòpolo che véddo adunòu chi,
dòppo o salûo fratèrno che gh’indirìsso mi,
«Finîla» voriæ dîghe, e sbragiâlo ànsi sccétto.
«de vergheugnâve in câza de parlâghe in dialétto
a-i figeu, pe insegnâghe, cómme ancheu tànti fàn
in prebogión bastàrdo de zenéize e italiàn».
E pe de ciù co-a còcina de Portöia ò do Meu,
che se portiàn pe-a vìtta, meschìn, pövei figeu!
Ma parlæghe zenéize! Pöi a-a schêua inpariàn
che gh’é ’na lìngoa nòbile ch’a se ciàmma italiàn,
ma che dêve insegnâla ’na méistra chi a sa,
e mâi mostriâ a dî: Mamma, mio fratello mi dà!
Miæ che ancheu sémmo a Zêna soverciæ da-i forèsti:
molémmo ascì o dialétto, e sæmo bèlli lèsti.
Ma se armêno inte quésto saviêmo tegnî dûo,
o sâ pe-i nòstri fìggi un avegnî segûo:
e a quélli di forèsti che òua àn tànte pretéize,
domàn sâ
grànde ònôre savéi parlâ zenéize;
sciché into brêve spàçio de ’na generaçión
conplêta aviêmo fæta a sò ascimilaçión.
Tegnî l’önô de Zêna pe-o tezöu ciù preçiôzo,
e e sò memöie ségian o patrimònio ascôzo
da lasciâ a-i nòstri nêvi, ànche a quélli da nàsce,
cómme ’n’ereditæ ch’a no pâga de tàsce,
cösa râra indavéi in Itàlia, e spiêgâ
peu sôlo, che Vannoni chi o no sa cómme fâ.
Ma stémmo bén aténti, e a l’òccio a no fâ o sciòllo
e o ciù mâi no lascémmo métise o pê ’n sciô còllo:
chi à fæta a nòstra stöia? O pòpolo e i marchéixi;
segémmo dónque fêi de sentîse zenéixi.
Pe mi d’êse italiàn saiö sénpre orgogliôzo;
ma perché o mæ amô a Zena doviæ tegnîlo ascôzo?
Qualónque çitadìn, ch’o ségge fìggio ò fìggia,
o no dêve voéi bén pe prìmma a-a sò famìggia?
L’é pròpio d’êse giôxi da nòstra tradiçión
Che se rénde ciù nòbile e onorâ a sò Naçión.
Perché çèrcan l’Itàlia tùtti, e i sò monuménti?
Pe-e sò tànte belésse e tùtte diferénti:
mozàico insuperàbile de prîe d’ògni colôre,
che a réndilo unifórme o perdiæ o sò valôre;
ma armonizòu inte l’ìtala màgica sinfonîa
ne fàn un càppo d’òpera natûra, àrte, poexîa.
Itàlia e Zêna! Spléndide creaçioìn do Segnô
binòmio inseparàbile do nòstro etèrno amô.
Staséia pöi, chi unîi inte quést’Àola Màgna
de Pâxo, dôve a fèsta n’à ciamòu a Compagna,
regordàndo Cappello, Argeo Villa e Magnón
con tùtti i nómmi ilùstri di nòstri Fondatoî,
a-i Mòrti ’na promìssa dovémmo fâghe noî:
de ciamâ i vêi Zenéixi (gràçie a Dîo ghe n’é ancón)
tùtti a unîse a-a Compagna sótta-a quésto Confaón,
ch’o l’à vìsto za nàsce tra i sò grén çitadìn
Cristòforo Colómbo, Andrîa Döia e Mazìn;
e quànti ànsi zenéixi sémmo che mâ-apêna
avèrti i éuggi, un nómme émmo sentîo dî: Zêna!
Zêna matèrna e sâcra pe tùtti i sò figeu,
Zêna nòstra che l’ànima noî gh’émmo dæto e o cheu.
Tratto da Alfredo Gismondi, In fàccia a-o nòstro mâ, Genova 1955, p. 135
(Luigi Tramaloni)
Cöse ghe veu pe intrâ inta Compagna
Chi çeixou no sa dî, axòu, baxaicò,
chi invêce de dî Mænn-a ò dónque Meu,
o ve diâ són da Mena ò són do Mò,
dîse, perdîe, zeneize o no se peu.
Trént'ànni de sogiórno én tànti, o sò,
l'êse vegnûo chi a Zêna da figeu
l'é quarcösa; ma bàsta fòrse? Aibò!
'Na fêde de nàscita a ghe veu.
ch'a dìgghe bèllo ciæo mi són nasciûo
ne-o triàngolo de Nêuve, Spézza ò Sànn-a
n'inpòrta se in çitæ ò se in canpàgna.
Con quésto documénto, da-a Cazànn-a
l'ufìçio provisöio da Compagna
o v'inscriviâ se ànche ve manchiâ o scûo.
Tratto da Luigi Tramaloni, Unn-ätra xatta de Menestron, Genova 1926, p. 51
Sugeriménto a-a Compagna
Ma figeu câi, o séi cöse ò da dîve?
Che a Consùlta a doviéiva cuâ o dialétto,
ch'a gh'à ciù d'un ch'o no-o sa lêze e scrîve
fra i sòcci da Compagna de Campetto
Ciù asæ che e gîte bèlle e istrutîve
a poriéiva a-o scöpo fâ 'n bón giornalétto,
ò l'antîgo Balìlla fâ rivîve
co-e sò sasciê e o sò bùffo dialoghétto:
perché o sciô Cànpoa, câi, pe quànte o fàsse,
co-e sò leçioìn de stöia e e sò sciortîe
pe dâ 'na tìnta de zenéize a-e màsse,
cómme à za fæto Pòggi co-e sò prîe,
v'asegûo che a fâ quéllo o n'ariviâ
che faiæ o Stêa o Bacìccia e sò comâ.
Tratto da Luigi Tramaloni, Unn-ätra xatta de Menestron, Genova 1926, p. 57
I vantaggi da tessera da Compagna
Chi d'òtôbre o Chalet da Marinétta
o ritorniâ inte màn do Sciô Grondónn-a,
co-a seguéssa che a sôla sò persónn-a
a faiâ tórna splénde a sò etichétta.
Do comàndo o Sciô Nìnno aviâ a bachétta,
che, pe mostrâ che lê ascì o no cansónn-a,
a clientêla o serviâ con röba bónn-a,
sénsa spelinsigâ tròppo a borsétta.
I sòcci da Compagna de Canpétto,
s'avèrte za fìn d'òua o Sciô Boccardo,
pe fâ 'na colaçión ò pe 'n banchétto,
co-a tésera òtegniàn ciù de 'n rigoàrdo,
prìmma de tùtto o ciù fìn trataménto,
e pöi... a deduçión dêxe pe çénto.
Tratto da Luigi Tramaloni, L'urtimo assazzo do Menestron, Genova 1929, p. 25
|
